Volgens de auteur van een artikel in NRC missen we de verbondenheid met anderen. En moet je je eigen geluk creëren in deze individualistische maatschappij. Op Youtube zag ik een interview met de psychiater D. de Wachter naar aanleiding van zijn boek “Vertroostingen” die de mens als fundamenteel eenzaam ziet. Want vanaf de geboorte is de symbiotische relatie met de moeder verloren gegaan. We willen die relatie herstellen, maar is volgens hem gedoemd te mislukken. We blijven eenzaam. Maar juist door dit tekort zet het ons aan om dat tekort op te heffen. En dat verklaart onze gedrevenheid in de liefde. Eenzaamheid, gemis aan verbondenheid maar toch een perspectief.
Eerst een paar feiten
- Ongeveer 50% van de volwassen Nederlanders voelt zich eenzaam
- Ongeveer 10% van de volwassen Nederlanders ervaart sterke eenzaamheid
- Eén op de drie in Nederland voelt zich geregeld eenzaam
- Eenzaamheid komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen
- Vrouwen voelen zich vaker emotioneel eenzaam en mannen voelen zich vaker sociaal eenzaam
- Mensen die zich sterk eenzaam voelen zijn ongehuwden (16,9%), mensen die gescheiden zijn (21,8%) en mensen die hun partner hebben verloren (17,6%). Bij vijfenzeventig plussers neemt de eenzaamheid verder toe. En bij vijfentachtig plussers is 15% sterk eenzaam.
Wat verstaan we nu onder eenzaamheid?
De vraag stellen geeft een veelheid aan antwoorden. Zo wordt eenzaamheid omschreven als het lijden onder gemis aan contact. In deze omschrijving wordt verwezen naar een gevoel. Gevoelens van leegte, verdriet of angst. Nu zijn gevoelens subjectief en wordt door iedereen wellicht anders ervaren. In het licht van gevoelens wordt ook wel gesproken over emotionele eenzaamheid. Mensen die een hechte band met de ander missen. Anderen spreken dan over sociale eenzaamheid. Het missen van vrienden, kennissen en gezelligheid. En weer anderen maken een onderscheid tussen eenzaamheid en alleen zijn. Zo kun je je eenzaam voelen te midden van anderen. Maar alleen zijn is niet gelijk aan eenzaamheid.
Weer anderen geven aan dat eenzaamheid weliswaar onprettig is, maar dat het gewoon bij het leven hoort. Net zo als heimwee of liefdesverdriet.
Daarnaast; het ervaren van eenzaamheid is in zekere zin positief. Het is een prikkel die aanzet tot verbetering. Eenzaamheid is een signaal aan ons zelf: zoek contact. De mens is van nature een sociaal wezen. Daarmee zijn we weer terug bij De Wachter; een tekort opheffen.
Chronische eenzaamheid wordt gezien als een gezondheidsrisico. Het gaat gepaard met piekeren, met stress, slecht slapen of depressie. Reacties van ons lichaam die bij langdurige aanwezigheid onze gezondheid, welzijn of kwaliteit van het leven bedreigen. Kortom; wat we nu precies onder eenzaamheid moeten verstaan, welke gevoelens dat oproept en wat het met je doet is kennelijk voor iedereen anders. En wat het ook moeilijk maakt is dat je eenzaamheid vaak niet kunt zien aan mensen. Je bent in deze dus je eigen graadmeter.
Wanneer is er sprake van eenzaamheid
Ik hoor meerdere mensen vertellen over hun eenzaamheid wanneer hun geliefde is overleden. Na een periode van rouw, verdriet en nog de nodige aandacht van familie, vrienden en kennissen werd het langzaam stiller en stiller. En met de stilte overviel hun de eenzaamheid. Ze omschreven het met ’s morgens alleen opstaan, het alleen ontbijten, het alleen koffie drinken, het alleen boodschappen doen en ’s avonds, als het donker werd kwam ook de angst. De angst om straks weer alleen naar bed te gaan. De geluiden van het huis.
Naar aanleiding van bovengenoemde situatie vertelde een ander betrokkene na het kort achter elkaar overlijden van haar partner en haar moeder haar eenzaamheid langzaam was overgegaan in helemaal de straat niet meer durven opgaan. Ja zelfs in het vermijden van contacten. Ze kreeg steeds meer angsten om nog mensen te ontmoeten. Toen ze daar meer bij stil stond vond ze zichzelf een trut. Een angsthaas. Haar gevoel van eigenwaarde liet te wensen over. Na lang aarzelen besloot ze hulp te zoeken en belandde uiteindelijk in een groepstherapie om haar sociale angst te overwinnen. En daar had ze baat bij. Onder gelijkgezinden kon ze oefenen om haar angsten voor sociale contacten te overwinnen.
Anderen spraken over het verbreken van hun relatie. Vooral de weekenden waren zwaar. De herinneringen gingen terug naar op zaterdag samen de boodschappen doen en daarna op een terrasje gezellig koffie drinken. Nu liep betrokkene daar in zijn eentje en zag alleen maar stelletjes zitten.
Weer anderen spraken over het niet meer zien zitten. Wat had het leven nog voor zin. Geen kennissen meer, geen vrienden, geen familie. Elke dag opgesloten in het huis. Alleen nog een hond om voor te zorgen.
Zelfs een verhuizing kan aanleiding zijn om zich eenzaam te voelen. Niet je eigen huis. Onbekende buren. De stad nog onbekend. Geen enkele vertrouwde omgeving meer. Alles nieuw, alles anders. Betrokkene voelde zich ontheemd.
Wat zijn nu de nadelen van eenzaamheid
In bovenstaande voorbeelden kwam ook steeds het aspect relaties naar voren. Als we daar nog wat langer bij stil staan ontstaat het volgende beeld:
Eenzaamheid is een gevoel. Een gevoel van verstoken te zijn van betekenisvolle relaties. Betekenisvol omdat juist daar de angel zit. Want juist in de verbinding met de ander worden we menselijk. Je krijgt betekenis doordat je gezien en gehoord wordt. Verbonden zijn is het meest fundamentele dat ons mens maakt. Het voert terug naar de vroeg kinderlijke ontwikkeling van hechting. Het gevoel dat kinderen van hun ouders krijgen dat ze er mogen zijn. Dat ze waardevol zijn. Dat je daar later op mag vertrouwen in het ontmoeten van de ander.
Verbondenheid heeft ook te maken hoe je in de maatschappij staat, vanuit je zelfbeeld en met je gevoel van eigenwaarde. Want mis je de verbondenheid door het verdriet dat je heeft overmeesterd, dan raak je onthecht. En met die onthechting wordt ook je zelfbeeld aangetast .”Ik ben niet de moeite waard”. Je krijgt dan het gevoel dat je niet meer geaccepteerd wordt. Dat je gediscrimineerd wordt door je leeftijd. Dat iedereen alleen maar bezig is met zichzelf. Er ontstaat dan langzaam een proces van in een sociaal isolement geraken.
Een sociaal isolement is wellicht een van de grootste gevaren van langdurige eenzaamheid. Omdat het zowel lichamelijke- als geestelijke gevolgen heeft. Je moet dan denken aan een verband tussen eenzaamheid en voortijdig overlijden. Aan medische problemen als hart- en vaarziekten of zelfs persoonlijkheidsstoornissen. Aan het ontstaan van aanhoudende angsten. Aan een verhoogde productie van stresshormonen als adrenaline en cortisol. Aan het aantasten van je immuunsysteem. Bedenk; de mens is een sociaal wezen; een verbonden wezen. Juist door de blik van de ander ben ik mens.
Wat kun je nu doen aan een sociaal isolement?
In de eerste plaats is daar het toegeven aan jezelf dat je eenzaam bent en dat je daar ook iets aan wilt doen. Dat is vaak een lastig proces want je moet voor jezelf erkennen dat je hulp nodig hebt. Je komt er zelf niet uit en dat erkennen kan voor jezelf mogelijk een gevoel van gezichtsverlies oproepen. Daar moet je overheen stappen. Want juist vanuit de gedachte van verbondenheid is dit een onnodige gedachte. Sterker nog; je kunt trots op jezelf zijn dat je om hulp hebt gevraagd.
Bewust afleiding zoeken. Mensen die daarover met mij spraken kwamen met allerlei voorbeelden. Wat is/zijn je hobby(’s) en zijn er anderen die dezelfde hobby hebben en komen die ook regelmatig bij elkaar. Elke dag bewust de deur uitgaan om te wandelen, fietsen of aan sport te doen. En ook hier: zijn er wandelclubs of fietsclubs in de gemeente waar ik woon. En waar zou ik evt. kunnen sporten met leeftijdsgenoten.
Het herstellen van oude contacten van vroeger. Bij oude contacten is er reeds sprake van enige bekendheid. Dat maakt het iets gemakkelijker om over een bepaalde drempel te stappen.
Het bijstellen van je verwachtingen. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Immers de kans dat jouw eerste stap op niets uitloopt is altijd aanwezig. Maar een afwijzing biedt ook weer een leerproces.
Zo moet ik een volgende keer het niet weer aanpakken.
Tenslotte werd het aspect vrijwilligerswerk genoemd. Tal van organisaties draaien op vrijwilligers. Kiezen van een activiteit die het beste bij je past verhoogt in deze de slagingskans.
Bronnen
Levitin, D. (2016) Een opgeruimde geest. (Amsterdam/Antwerpen, Atlas
Contact).
