Elk mens kent wel pijn. Dat begint reeds bij de geboorte van een baby tot aan de laatste fase in ons leven. Soms geeft de naam ongeveer de plek aan waar de pijn tot gewaarwording komt. Denk aan kiespijn, hoofdpijn, nekpijn, spierpijn, rugpijn, buikpijn of zenuwpijn. Maar tegelijkertijd zijn deze aanwijsbare plekken nog steeds algemeen.
Hoofdpijn kan namelijk op vele plekken voelbaar zijn. Achter de ogen, bij het slaapbeen, achter in het hoofd of onder de schedel. En dan nog is de lokalisatie niet precies. Verder is daar dan nog de vraag hoe je de pijn kunt omschrijven: stekend, kloppend, zeurend, prikkelend of brandend.
Naast deze lichamelijke pijnen kennen we ook de geestelijke- of psychische pijnen. Dan gebruiken we namen als conflicten, spanningen in een relatie, financiële problemen of eenzaamheid.
Of nog meer de psychische namen als neerslachtig, depressief, trauma, wanen, hallucinaties of psychose. Bij deze pijnen is veelal sprake van allerlei emoties als angsten, woede of boosheid, piekergedachten, verdriet, ergernissen of haatgevoelens.
Kortom: pijn hoort bij het leven. Geen groei zonder pijn; zowel fysiek als psychisch. Pijn overkomt je. Pijn lijden is iets typisch menselijks. Het zegt iets over onze kwetsbaarheid. Pijn laat je lichaam voelen dat het – tijdelijk – niet doet wat het gewoonlijk wel doet. Een lichaam dat in balans is kent geen pijn. Dat betekent dus dat pijn een signaal van het lichaam is. Om je erop attent te maken. Of opzettelijk wegdrukken omdat het even niet uitkomt.
Dan is daar nog de chronische pijn die het dagelijks leven heel onaangenaam kan maken. Het gaat hier om een aparte problematiek. In deze blog laten we dit onderdeel verder rusten. Laten we eerst eens kijken wat we nu onder pijn verstaan.
Wat is pijn
Als we de definitie volgens de Internationale Association for the Study of Pain (IASP) volgen dan is pijn een onplezierige, sensorische en emotionele gewaarwording. Met sensorisch wordt bedoeld: alles dat we via onze zintuigen (ogen, oren, horen, tasten en ruiken) kunnen ervaren.
Deze pijn wordt dan geassocieerd met actuele en/of potentiële weefselbeschadiging, of in termen van enkel beschadiging. Bij weefselbeschadiging kun je bijvoorbeeld denken aan een snee in de huid tot een beschadiging aan een van onze organen in de buik. Maar niet elke pijn gaat gepaard met weefsel (lees lichamelijke) beschadiging. Denk maar in deze aan psychische of geestelijke pijn.
Een andere omschrijving is daarom de volgende. Pijn is subjectief; ieder individu leert het woord pijn te gebruiken op basis van eigen ervaringen (met of zonder weefselschade).
Dat pijn subjectief is mag duidelijk zijn. De pijngrens bij mensen kan enorm verschillen. Pijndrempels en pijntolerantie kunnen per persoon verschillen. Opvoeding, persoonlijkheidskenmerken, geslachtsverschillen of levensstijl kunnen dan bepalend zijn voor het uiten van pijn(gedrag).
Heeft pijn een functie?
Daar even spraken we al dat pijn een signaalfunctie heeft. Het lichaam wil weer terug in balans. Een verstoring van een volkomen harmonie. Want bij pijn staat je lijf in het middelpunt van je aandacht. Niet voor niets luidt het spreekwoord: als één lid lijdt, lijden alle leden. Je hele lichaam gaat zich om het pijnlijke lichaamsdeel heen bewegen. Je past je gedrag aan de pijn aan. Krom lopen bij een flinke rugpijn. Of hinken bij een verstuikte voet. En licht vermijden bij een migraine aanval. Zelfs je denken kan volledig beheerst worden door de pijn.
Pijn kan niet alleen je lichaam “verlammen”, het doet zelfs iets met de tijd. Tijdens een pijnlijke behandeling bij de tandarts blijkt de tijd stil te staan, terwijl in werkelijkheid er sprake is van een korte tijdsduur.
Daarnaast heeft pijn binnen een aantal religies een bijzondere betekenis. De mens moet pijn lijden als straf of als een vorm van boetedoening. Verdreven uit het paradijs. Zo moet in een bepaalde religie de vrouw pijn lijden bij het baren van haar kind.
Pijn lijden krijgt binnen religies een betekenis dat de mens zich moet afvragen waartoe dat lijden dient. Wat is de betekenis van mijn lijden? Een zuivering van lichaam, geest en ziel? Pijn als een beproeving; een loutering van de ziel; om dichter bij een god te komen? Of een fysieke beproeving, een vorm van zelfkastijding om uiteindelijk een beter mens te worden?
Zoals vroeger monniken tijdens de Middeleeuwen naast boetedoening en penitentie een harig onderkleed op het blote lijf droegen om daarmee voortdurend het lichaam te pijnigen (te kastijden) en zich bewust te worden van het gegeven dat je een zondig mens bent.
Kun je reflecteren op pijn?
Van tijd tot tijd stil te staan bij datgene wat je overkomt in je leven geeft uiteindelijk rust. Het geeft je antwoorden om – gelouterd – weer verder te komen in dit leven. Maar het gekke bij pijn is nu juist dat je daarop niet kunt reflecteren. Het is de beleving van de momenten zelf toen je pijn ervoer. En zodra de pijn weg is, kun je de pijnervaring die je hebt ervaren nagenoeg niet terughalen in je gedachten. Je kunt de echte beleving niet terug halen. Daarop reflecteren is dan ook niet mogelijk.
Hebben we een pijncentrum in ons hoofd?
Dat idee is niet zo gek en lange tijd heeft men dat ook gedacht. Dat heeft ook te maken met het gegeven dat pijn via zenuwimpulsen en zenuwbanen, ruggenmerg en uiteindelijk onze hersenen/cortex iets met elkaar te maken hebben. Maar we hebben niet een apart pijncentrum is ons hoofd.
Veeleer is sprake van een neuraal/zenuw netwerk, activatieknooppunten in bepaalde hersengebieden die onderling met elkaar zijn verbonden. Het is dat netwerk van hersengebieden dat uiteindelijk een pijngewaarwording of pijnsensatie oplevert. Vervolgens gaat – na terugkoppeling vanuit de hersenen – het lichaam/lichaamsdeel dan reageren in de vorm van het lijdzaam ondergaan, zich ertegen verzetten of het bewust accepteren.
Wel is nog van belang of de pijn een eigen keuze is of dat het je domweg overkomt. In het eerste geval kun je de pijn beter verdragen, dan wanneer het je onvrijwillig overkomt. Pijn waarvoor je kiest is – vermoedelijk – beter draagbaar dan pijn die – tegen jouw wil in – ontstaat. In dit verband kun je denken aan topsport waarin het lichaam tot de uiterste pijngrens wordt gedreven om tot een bepaalde prestatie te komen.
Pijnbestrijding
We leven in een tijd dat we nagenoeg geen pijn meer hoeven te ervaren. Er zijn tal van pijnstillers die vrij verkrijgbaar zijn bij apotheek of drogist. Zo ziet de reeds eerder genoemde organisatie IASP pijnstilling als een universeel recht. Let op deze definiëring. De meest bekende pijnstiller in deze is paracetamol. Een medicijn die je zonder recept kunt verkrijgen en nagenoeg geen bijwerkingen oproept. Pijnstillers die daarna volgen kun je alleen via recept verkrijgen. Dan komen we bij de NSAID’s(*) als ibuprofen, diclofenac en naproxen. Pijnstillers met bijwerkingen.
(*) NSAID: niet-sferoïdale-anti-inflammatoire middelen. Het zijn ontstekingsremmende geneesmiddelen die ook pijnstillend en koortswerend zijn.
Als laatste zijn daar dan de zware pijnstillers met eveneens bijwerkingen en kans op verslaving.
Het zijn met name de gebruikers van zware pijnstillers die elk jaar toenemen en op den duur tot een verslaving leiden. In 2023 ging het daarbij om 1,12 miljoen gebruikers. Uit een Leids onderzoek in 2019 bleek dat gebruikers van zware pijnstillers vielen in de categorie vrouwen, alleen wonend, 65 jaar of ouder, overgewicht en aantoonbaar minder gelukkig.
Je kunt de vraag stellen of met het verstrekken van pijnstillers ook niet iets wordt afgepakt van het meest wezenlijke dat mensen bezitten. Het onder ogen zien van onze eigen zwakheid en broosheid en deze als mens te aanvaarden. In plaats van er voor op de loop te gaan.
We eindigen deze blog met een stukje tekst uit het boek Traumasporen in lichaam, brein en geest:
“Het leeuwendeel van menselijk lijden heeft betrekking op liefde en verlies, en dat het de taak van therapeuten is om mensen te helpen om de realiteit van het leven te erkennen, ervaren en verdragen – met alle daarbij behorende genoegens en diepe teleurstellingen. De belangrijkste oorzaak van ons lijden bestaat uit de leugens die wij onszelf vertellen.
Mensen kunnen nooit beter worden zonder te weten wat ze weten en te voelen wat ze voelen.” (pag.49)
Bron
Kolk, van der B. (2022) Traumasporen in lichaam, brein en geest. (Eeserveen, Mens)
